Efedryna HCL, Ephedra Sinica, Ma Huang

(-)-(1S, 2R)-1–fenylo–2–metyloamino–1–propanol

Dostępność: dobra
Podrabiany: rzadko
Dla kobiet: tak
Dla początkujących: nie nadaje się
Dawkowanie:  30-150 mg  dziennie, przeciętnie 40-60 mg dziennie [6]; w literaturze są przypadki stosowania do 600 mg dziennie [18]!
Skutki uboczne: małe lub średnie
Zastosowanie:  redukcja, spalanie tkanki tłuszczowej, zwiększenie wydolności, półprodukt do produkcji metamfetaminy, rzadko stosowana w leczeniu ludzi
Okres półtrwania:  50 mg efedryny podane drogą doustną wywołuje maksymalne stężenie w osoczu po 2 godzinach, zaś okres połowicznej eliminacji wynosi ok. 9 godzin [6]
Typowa długość cyklu: kilka tygodni
Aromatyzacja: nie
Droga podawania: iniekcje 25 mg/ml; tabletki 25 mg; roztwór do wstrzykiwań podskórnych lub domięśniowych
Dawka śmiertelna (LD50):
(-) – chlorowodorek efedryny:

• Doustnie – 710 mg/kg (szczur)
• Naskórnie – powyżej 2000 mg/kg (szczur)
• Wziewnie – powyżej 5,2 mg/l/4 godz.
• Racemat- chlorowodorek efedryny doustnie 527 mg/kg (szczur)

Efedryna charakterystyka

Przede wszystkim istnieje wiele wersji substancji, które różnią się oddziaływaniem na człowieka.

Może występować jako:

• otrzymywana syntetycznie efedryna (np. chlorowodorek efedryny); jest lewoskrętnym 1-fenylo-2-metyloamino-propanolem lub mieszanką zawierającą oba izomery [2]. Efedryna prawoskrętna nie ma zastosowania w medycynie.
• efedryna pochodząca z wiecznie zielonego krzewu Ephedra Sinica (Ma-Huang), występującego w centralnej Azji,
• efedryna z Herba Taxi – ziela cisu,
• efedryna z przęśli dwukłosowej (Ephedra distachya) – surowcem leczniczym są gałązki i korzeń. Gałązki zawierają pseudoefedrynę, efedrynę, garbniki i saponiny [15].

Zastosowanie w medycynie: preparaty z przęśli były używane przy przeziębieniach, infekcjach wirusowych lub bakteryjnych, katarze siennym, kaszlu, astmie, zapaleniu układu oddechowego [15]. W leczeniu zapalenia oskrzeli stosowało się efedrynę, ponieważ może miejscowo zwężać naczynia krwionośne. Obecnie efedryna w większości została wycofana z leków, w zamian obecna jest (znacznie słabsza) pseudoefedryna.  Należy podkreślić, iż preparaty ziołowe z reguły nie są standaryzowane, więc ich działanie na człowieka jest trudne do przewidzenia. Mieszanka może zawierać różne substancje chemiczne, inne alkaloidy (np. są to L-efedryna, d-pseudoefedryna, 1-N-metyloefedryna, d-N-metylopseudoefedryna, 1-norefedryna i d-norpseudoefedryna) [16]. Efedryna, która nie jest syntetyczna to nie jest jeden, jednolity związek, a mieszanka o różnej zawartości alkaloidów. Ten sam problem dotyczy kofeiny, w postaci czystej oraz mieszanki obecnej w kawie. Ta ostatnia w ogóle może nie działać na sportowca, w odróżnieniu od czystej formy kofeiny.

Uwaga: obecnie często sprzedawane suplementy z „efedryną” zawierają część rośliny, która niekoniecznie musi zawierać efedrynę. Taki sam zabieg marketingowy zastosowano w przypadku piwa z THC – którego ilość sprawia, iż efekt narkotyczny uzyskano by po wypiciu setek litrów napoju. Efedryna to substancja, wokół której narosły niezliczone mity i legendy. Wbrew obiegowym opiniom, jest stosunkowo słabym częściowym agonistą receptorów beta1 i beta2 adrenergicznych, nie posiada działania na receptory beta-3 adrenergiczne.

Efedryna (ang. ephedrini hydrochloridum) jest jedną z najlepszych substancji o działaniu termogenicznym,  nieselektywnie pobudza receptory alfa i beta adrenergiczne, uwalnia noradrenalinę z ziarnistości neuronalnych, pobudza bezpośrednio receptory alfa i  beta. Była szeroko dostępna w suplementach diety, po czym z hukiem wycofano ją w 2003 roku. W kwietniu 2004 roku FDA zakazało handlu Ma Huang/efedryną na terenie USA [11].

Efedryna działa dłużej, ale słabiej od norepinefryny. Efedryna powoduje ogromny wyrzut noradrenaliny, zaś niewielki dopaminy i serotoniny (efedryna powoduje 19 krotnie większy wyrzut noradrenaliny w porównaniu do dopaminy) [9]. Efedryna jest półproduktem do wytwarzania metamfetaminy – i to m.in. stało się pretekstem do jej wycofania z rynku. Jako ciekawostkę mogę dodać, iż efedryna może być używana jako afrodyzjak dla kobiet, pobudza krążenie krwi w narządach płciowych, zwiększa doznania, może niwelować zahamowanie działania norepinefryny przez leki z grupy SSRI (np. sertralinę, paroxetinę). Efedryna nadal występuje w wielu lekach (na receptę) np. rozkurczających oskrzela, na kaszel czy inne choroby górnych dróg oddechowych.

Dlaczego zakazano efedryny?

Efedryna jest prekursorem do produkcji narkotyków. W 2013 roku w Europie przechwycono 13 kg efedryny oraz 64 kg pseudoefedryny [14]. Prekursory to substancje chemiczne, które można użyć do produkcji narkotyków, więc zapobieganie ich nielegalnemu wykorzystaniu jest ważnym elementem międzynarodowych działań, skierowanych przeciwko wytwarzaniu narkotyków. Większość prekursorów służy do zgodnych z prawem celów przemysłowych, takich jak produkcja tworzyw sztucznych, produktów leczniczych i kosmetyków. Na przykład efedryna – składnik leków przeciw przeziębieniu i katarowi – może posłużyć do wytwarzania metamfetaminy. Ze względu na ich legalne zastosowania nie można zakazać produkcji prekursorów oraz handlu nimi. Kontrola prekursorów narkotykowych polega zatem na monitorowaniu ich legalnej produkcji i handlu nimi.

Zakazano jej, a w niewielkich dawkach okazała się nieszkodliwa: „Po zbadaniu 257 364 osób okazało się, że „zabójcza” efedryna ma nikłe skutki uboczne i nie wiąże się jej z chorobami sercowo-naczyniowymi”  [17].  Zdarzały się przypadki śmierci … ale … aspiryna i inne NLPZ zabijają 3000 osób rocznie, tylko w Polsce – a są szeroko dostępne, wszędzie – nawet na stacjach benzynowych. Alkohol i papierosy zabijają miliony osób rocznie – również dostęp do nich jest nieograniczony.

W jednym z przypadków 21 latek wziął Hydroxycut oraz Ripped Fuel (stack efedryna, kofeina, aspiryna) – jako przyczynę śmierci określono ostrą arytmię serca. Cóż, młodzieniec przesadził, łącząc dwa silne produkty. Czy efedryna go zabiła? Raczej głupota. Przedawkowanie alkoholu też może zabić.  W jego krwi znaleziono 0,02 mg/l efedryny oraz 0,31 mg/l kofeiny.

30 latka zmarła nagle. Jej mąż powiedział, iż brała produkt „MiniTabs” (z efedryną) w celu pozbycia się nadwagi. Doznała nagłego zatrzymania akcji serca. Badania toksykologiczne krwi wykazały, iż stosowała efedrynę, ustalono stężenie 24 mikrogramów (μg) na mililitr (ml). Serce i mózg były w normie. Przyczyna śmierci: ostra toksyczność efedryny.

33 latek znaleziony został martwy. Brał dostępny bez recepty środek “Max Brand Two-Way ephedrine tablets.” Serce i mózg nie wykazywały patologicznych zmian. Poziom efedryny we krwi 13,4 μg/ml. Przyczyna śmierci: toksyczność efedryny, przedawkowanie.

28 letni kierowca ciężarówki  stosował nawet 600 mg efedryny dziennie, przez ostatnie 6 lat. Jednego dnia wziął  250 mg, w czasie pracy w polu. Upadł. Badania nie wykazały żadnego procesu patologicznego, który mógłby się przyczynić do śmierci mężczyzny. W szczególności tętnice sercowe, zastawka serca oraz serce były w normie. We krwi odnaleziono tylko efedrynę oraz gwajafenezynę (lek wykrztuśny). Wniosek: możliwe iż przyczyną śmierci była arytmia serca, wywołana nadmierną konsumpcją efedryny oraz ciężką pracą fizyczną w gorący dzień.

Ostatni przypadek powinien być najlepszą rekomendacją do … stosowania efedryny. Co to za „śmiertelnie groźna substancja”, którą można brać bezkarnie przez 6 lat, w kosmicznych dawkach?

Dziesiątki innych przypadków opisuje raport U.S. Department of Health and Human Services Agency for Healthcare Research and Quality na temat efedryny: https://archive.ahrq.gov/downloads/pub/evidence/pdf/ephedra/ephedra.pdf

Za co odpowiadają receptory β1-AR i β2-AR (adrenergiczne)?

W skrócie: na podstawie E. Mutschler “Farmakologia i toksykologia” WYD. III oraz  Goldmana i Gilmana:

Receptory beta1 – ich pobudzenie zwiększa częstość pracy serca, siłę skurczu i prędkość przewodzenia impulsów. To tłumaczy dlaczego efedryna jest na liście antydopingowej WADA – może mieć wpływ na wydolność sportowca. W uproszczeniu można powiedzieć, iż podobny wpływ na serce efedryny przypomina tuning silnika samochodu sportowego. Gwoli ścisłości, sportowcom wolno używać efedryny oraz metyloefedryny pod warunkiem, iż stężenie w moczu ww. substancji nie przekroczy 10 mcg na ml [5].

Receptory beta2 – ich pobudzenie powoduje rozkurcz naczyń wieńcowych, oskrzeli i macicy, jak również prowadzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych np. w mięśniach. Pod względem metabolicznym pobudzenie receptorów beta2 prowadzi do zwiększonej lipolizy komórek tłuszczowych, rozpadu glikogenu w mięśniach (glikogenolizy), także pobudzenia glikogenolizy w wątrobie oraz glukoneogenezy w wątrobie [3].

Dlaczego efedryna przestaje działać?

Mechanizm 1: zbyt duże zubożenie zasobów noradrenaliny. Efedryna jest klasyfikowana jako pośredni sympatykomimetyk, to znaczy, że należy do związków uwalniających noradrenalinę z pęcherzyków synaptycznych współczulnych zakończeń nerwowych i/lub  hamujących jej zwrotne wchłanianie [3]. Posiada także pewne działanie bezpośrednie na receptory beta1 i beta2 adrenergiczne. Niestety, ceną za taki mechanizm działania jest malejący z czasem efekt działania, gdyż zasoby noradrenaliny wyczerpują się i nie może być zsyntetyzowana z wystarczającą szybkością.

Mechanizm 2: regulacja receptorów. Dodatkowo można tłumaczyć spadek działania efedryny odczuleniem receptorów: „receptory β1- i β2-AR, ale nie β3-AR, podlegają desensytyzacji (odczuleniu). Polega ono na stopniowym zmniejszaniu odpowiedzi na bodźce przy długotrwałej stymulacji. U podstaw desensytyzacji leży fosforylacja seryny i treoniny (Ser/Thr) w łańcuchu peptydowym receptora przez 2 systemy kinaz białkowych [10].” Takie zmiany w układzie receptorów β-adrenergicznych obserwuje się np. w niewydolności mięśnia sercowego, następuje wzrost stężenia noradrenaliny w osoczu. Odpowiedzią na to jest zmniejszenie gęstości receptora β1-AR na skutek sekwestracji i internalizacji („down-regulation”). Gęstość receptora β2-AR pozostaje bez zmian, osłabieniu ulega jedynie wiązanie receptora z białkiem Gs.

Efedryna, a pobudzanie lipolizy

LIPOLIZA = rozpad kwasów tłuszczowych na wolne kwasy tłuszczowe (FFA) + glicerol. Jest to najważniejsze zjawisko, które uzasadnia sięganie po beta mimetyki i inne działające podobnie substancje.

Hormonami lipolitycznymi są:

• adrenalina i noradrenalina,
• hormon adrenokortykotropowy (ACTH, adrenocorticotropic hormone),
• hormon tyreotropowy (TSH, thyroid stimulating hormone),
• hormon wzrostu (GH, growth hormone),
• wazopresyna,
• glukagon,
• testosteron,
• estradiol [4].

Lipoliza dominuje w warunkach zwiększonego zapotrzebowania na energię (wysiłek fizyczny, zimno) oraz w sytuacjach stresowych, na przykład w okresie głodu. Najsilniejszymi regulatorami lipolizy są katecholaminy, które wiążąc się z receptorami beta3 na powierzchni komórek tłuszczowych, rozpoczynają kaskadę reakcji wewnątrzkomórkowych [4].

Efedryna – badania naukowe – jej wpływ na redukcję tłuszczu i wydolność

W badaniach Astrup Al i wsp. z 1992 roku [12] u 180 otyłych pacjentów zastosowano dietę oraz:

•        efedrynę i kofeinę (odpowiednio: 20 mg i 200 mg),
•        samą efedrynę (20 mg),
•        samą kofeinę (200 mg),
•        placebo.

Mieszankę podawano 3x dziennie, przez 24 tygodnie. Co ciekawe, autorzy wyciągnęli wniosek, że osobne podawanie efedryny i kofeiny jest nieskuteczne dla redukcji tkanki tłuszczowej (odnotowano spadek wagi podobny jak w grupie placebo). Dlaczego? Wynik może tłumaczyć zbyt mała, jednorazowa dawka kofeiny i efedryny. W ciągu 24 tygodni obserwacji wykazano, że jednoczesne stosowanie kofeiny z efedryną spowodowało istotne zmniejszenie masy ciała o 16,6 ± 6,8 kg (w grupie placebo o 13,2 ± 6,6 kg). W ciągu kolejnych 26 tygodni zanotowano dalszy spadek masy ciała.

W eksperymentach Williams AD i wsp. [13] nie stwierdzono, by połączenie efedryny z kofeiną miało istotny wpływ na siłę, wytrzymałość czy wydolność anaerobową.

Przykładowo podawano albo glukozę (jako placebo), kofeinę oraz kofeinę i efedrynę w porcji – podwójnie ślepa próba. W teście brało udział 9 wytrenowanych siłowo mężczyzn.

1. 300 mg glukozy (GRUPA A),
2. 300 mg kofeiny (GRUPA B),
3. 300 mg kofeiny + 60 mg efedryny (GRUPA C).

Po 45 minutach od zażycia mieszanki badani wykonywali:

•        wyciskanie sztangi leżąc (1 powtórzenie z maksymalnym ciężarem),
•        ściąganie drążka wyciągu (LP, powtórzenie maksymalne).

Dodatkowo biorący udział w badaniach wykonywali na ciężarze 80% CM (maksymalnego­) powtórzenia do „załamania”: wyciskania leżąc i ściągania drążka wyciągu do klatki piersiowej. Potem przeprowadzono 30 sekundowy test WINGATE aby stwierdzić wydolność anaerobową, czas po którym badani osiągali zmęczenie mięśni itd. Wingate polega na uzyskaniu szczytowej mocy anaerobowej w czasie 30 sekund i może być dobrym wskaźnikiem wytrenowania danej osoby.

Pomimo tego, że badani mieli podwyższoną czujność, lepszy nastrój po zażyciu efedryny i kofeiny, nie stwierdzono znaczących różnic w sile mięśni, wytrzymałości czy też wydolności beztlenowej (mocy szczytowej) w porównaniu do grupy biorącej glukozę (placebo). Badacze stwierdzają, że kofeina i efedryna wcale nie muszą pomagać w treningu beztlenowym (siłownia) – ani w zakresie wzrostu siły czy też wydolności w strefie beztlenowej.

W tym kontekście nie należy zapominać o potędze efektu placebo. W wielu eksperymentach wykazywano, że nawet podawanie nieszkodliwych (obojętnych) substancji może wywoływać silne efekty. W jednym z badań naukowych wypicie jednej puszki napoju energetycznego, zawierającego tyle kofeiny co mocna kawa, wywołało „pobudzenie, agresję i bezsenność” u 30% badanych. „Ponad 30% studentów zauważyło u siebie znaczne pobudzenie i agresję oraz bezsenność, w tym częściej te objawy zaznaczali mężczyźni.” W praktyce: dla osoby regularnie stosującej kofeinę (kawa, herbata, energy drinki) – efektywna dawka kofeiny wynosi 300-500 mg. I nawet po takiej (stosunkowo dużej) dawce nie należy spodziewać się zbyt wielu skutków ubocznych.

Wpływ efedryny na spoczynkowy wydatek energetyczny

Jest to mało znane zagadnienie, a ma bardzo duże znaczenie dla redukcji tkanki tłuszczowej. W jednym z eksperymentów John R. SHANNON i wsp. [6] wzięło udział 10 osób (sześciu mężczyzn i cztery kobiety). Zostali wybrani losowo, nie palili papierosów, nie brali leków – starali się pozbyć wagi w ciągu ostatnich 6 tygodni. Wiek 30,9 ±4,9 roku, waga 74,5±12,4 kg, 175,2±9,1 cm wzrostu. Biorącym udział w eksperymencie zbadano serce, krew i mocz. Obserwacje prowadzono 21 dni. Badani mieli odżywiać się tak samo, jak przed rozpoczęciem eksperymentu. Podawano im albo efedrynę (3 x dziennie po 50 mg) lub placebo.

W dniu 7,14 i 21 dokonywano pomiarów wydatków energetycznych badanych w specjalnym pomieszczeniu. Efedrynę lub placebo podawano o 7:20, 14:00 i 19:30. Aby ograniczyć termiczny efekt pożywienia – posiłki podawano o 11:00, 17:00 i 21:30. Wydatek energetyczny mierzono przez 24 godziny systemem Vanderbilt (nie bezpośrednia kalorymetria + specjalna platforma umieszczona w podłodze pomieszczenia). Pokój miał wymiary 2,5x 3,4 x 2,4 m i był wyposażony we wszystkie potrzebne elementy (nawet telewizor, zestaw audio oraz telefon). Badano ilość pochłanianego tlenu i produkowanego dwutlenku węgla (pomiary co 1 minutę). Pozwoliło to oszacować wydatek energetyczny z błędem mniejszym niż 1%. Dodatkowo specjalna platforma, 60 razy na sekundę, dokonywała pomiaru miejsca przebywania osoby, pozycji i sił jakie na nią oddziałują (dokładność szacowana na 97%).

Skutki uboczne:

• problem ze snem miało 5 osób. Co nie powinno dziwić, kto zdrowy na duchu i ciele spożywa efedrynę wieczorem?
• wzmożone bicie serca odczuwały 4 osoby,
• zmniejszony apetyt 3 osoby.

Wyniki – pomiar wydatku energetycznego:

• Zmierzono wydatek energetyczny w ciągu 24 godzin. W losowy dzień, gdy podawano placebo – wydatek wyniósł 6,008 ± 0,937 kJ / minutę przez 1 440 minut czyli w ciągu 24 godzin wynosił 8 648 ± 1 347 kJ.
• Dla grupy, której podawano efedrynę wydatek wzrósł do poziomu 6,226 ± 0,904 kJ / minutę. Dla 24 h obserwacji wyniósł: 8 965± 1 301 kJ.

Oznacza to wzrost o 317 kJ w ciągu 24 h czyli 3,6% Co ciekawe, spalanie aż 50% kalorii „z nadwyżki” następowało w nocy! W czasie snu wydatek energetyczny wzrósł o 8,4%.

Z innych badań płyną sprzeczne wyniki:

• 20 mg efedryny nie przyniosło efektów w ciągu następnych 3 godzin,
• 30 mg efedryny zwiększyło wydatek energetyczny o 6,6%,
• W kolejnym badaniu 10 mg efedryny wystarczyło by zwiększyć wydatek energetyczny o 10%.

Podsumowując: efedryna może być bardzo użytecznym narzędziem do spalania tłuszczu, nawet w czasie snu.

Efedryna w aptekach

Niestety, dostępna tylko w preparatach złożonych jako lek na receptę.

Leki zawierające efedrynę [7,8]:

1. Allergasthmin tabletki,
2. Astmin krople,         
3. Belladrinal tabletki,  
4. Efrinol 1% (krople do nosa),
5. Efrinol 2% (krople do nosa),
6. Ephedrinum hydrochloricum – iniekcje 25 mg/ml; tabletki 25 mg; roztwór do wstrzykiwań podskórnych lub domięśniowych 25 mg/ml  – ephedrini hydrochloridum,
7. Kelastmin płyn,        
8. Lumidrinal tabletki,  
9. Proasthmin tabletki,
10. Rubital compositum syrop – althaea officinalis, ephedrine hydrochloride,
11. Scophedal forte; Scophedal mite iniekcje,    
12. Syrop prawoślazowy – złożony syrop: althaea officinalis, ephedrine hydrochloride,
13. Tussipect drażetki, syrop, tabletki drażowane – ephedrine hydrochloride, glycyrrhiza glabra, saponinum,
14. Tussipect syrop – ephedrine hydrochloride, saponinum, thymus vulgaris.

Typowe skutki uboczne:

• efedryna w połączeniu z innymi, silnymi środkami może nawet zabić (notowano przypadki śmierci, np. przy łączeniu stacka ECA z Hydroxycut),
• trening siłowy podwyższa tętno i ciśnienie krwi, mocny „spalacz” z efedryną może spowodować nadmierne obciążenie serca i układu krążenia, przez dalsze zwiększanie ciśnienia i tętna (obciążenie serca) => wyrzut amin katecholowych, zaburzenia rytmu serca,
• przyzwyczajenie do „spalacza” sprawia, że bez niego trening będzie trudny do zrealizowania,
• rutynowe stosowanie „pobudzaczy” sprawia, że substancje w nich zawarte nie są efektywne np. w trakcie redukcji (wysycenie receptorów, adaptacja organizmu),
• efedryna może utrudnić zasypianie, jeśli trening prowadzimy po godzinie 16:00 i stosujemy wtedy efedrynę (brak snu niweczy efekt treningu),
• efedryna może spowodować niepokój, bezsenność,
• efedryna może wchodzić w interakcje ze stosowanymi środkami farmakologicznymi (z pełnymi tego konsekwencjami, np. ciśnienie krwi, praca serca) nie należy jej łączyć m.in. z beta mimetykami: Clenbuterolem, Salbutamolem, Fenterminą,
• hamujące działanie na apetyt może zniweczyć trening „na masę” (nie mamy ochoty dostarczać kalorii).

Działania uboczne, występujące po długotrwałym stosowaniu efedryny (najczęściej w terapii chorób przewlekłych) to:

• suchość błon śluzowych nosa i gardła, polekowy nieżyt nosa, pieczenie lub owrzodzenie błony śluzowej nosa, rzadko perforacja przegrody nosa (efedryny nie należy podawać dłużej niż 5–10 dni),
• zmiany skórne (trądzik, wysypki skórne),
• utrata apetytu,
• wzmożone pragnienie,
• zmiany kardiowaskularne (utrwalone nadciśnienie),
• przyspieszona akcja serca,
• rabdomioliza,
• bóle i zawroty głowy,
• zaburzenia o charakterze psychotycznym (nadpobudliwość, lęk, niepokój, trudności z zasypianiem), drżenia (zwłaszcza rąk),
• trudności w oddawaniu moczu (szczególnie u pacjentów z rozrostem gruczołu krokowego),
• duszności,
• białaczka,
• zmniejszenie wydzielania insuliny,
• wzrost poziomu glukozy we krwi,
• hipokaliemia,
• tolerancja [19].

Administrator serwisu uznaje zjawisko dopingu i stosowania niedozwolonych substancji w sporcie, a także wbrew zaleceniom medycznym, za skrajnie naganne, nieuczciwe i niemoralne. Jakiekolwiek  informacje zawarte w artykułach dotyczących dopingu i farmakologii nie mogą być traktowane ani służyć jako instruktaż. Treść artykułów przedstawia jedynie zebrane informacje dotyczące powyższego tematu. Stosowanie dopingu niesie za sobą ryzyko utraty zdrowia oraz w wielu przypadkach nawet utraty życia.

Referencje:

1. Evaluation of antihypotensive techniques for cesarean section under spinal anesthesia: Rapid crystalloid hydration versus intravenous ephedrine https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5062204/
2. http://pubserv.uprp.pl/publicationserver/Temp/vgev51nib8pr9s2vp0r6ed4b33/PL16495B1.pdf
3. E. Mutschler “Farmakologia i toksykologia” WYD. III
4. L. Siemińska „Tkanka tłuszczowa. Patofizjologia, rozmieszczenie, różnice płciowe oraz znaczenie w procesach zapalnych i nowotworowych”
5. http://list.wada-ama.org/list/s6-stimulants/#ephedrine
6. John R. SHANNON, Keith GOTTESDIENER, Jens JORDAN, Kong CHEN, Stacey FLATTERY, Patrick J. LARSON, Mari Rios CANDELORE, Barry GERTZ, David ROBERTSON and Ming SUN “Acute effect of ephedrine on 24-h energy balance” Autonomic Dysfunction Center, AA3228 MCN, Vanderbilt University, Nashville, TN 37232ñ2195 , U.S.A.
7. https://bazalekow.mp.pl/leki/doctor_subst.html?id=257
8. http://medycyna.anauk.net/101-0-500-.Encyklopedia.Lekow.html
9. RICHARD B. ROTHMAN  “Amphetamine-Type Central Nervous System Stimulants Release Norepinephrine More Potently Than They Release Dopamine and Serotonin” http://www.maps.org/images/pdf/2001_rothman_1.pdf
10. Anna Pędzińska-Betiuk, Anna Hryniewicz, Sebastian Ł. Łupiński, Barbara Malinowska “Nowe aspekty w farmakologii receptorów β-adrenergicznych w niewydolności mięśnia sercowego”, “New aspects in the pharmacology of β-adrenoreceptors in heart failure”. Zakład Fizjologii Doświadczalnej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
11. J Med Toxicol. Jun 2012; 8(2): 145–152. Published online Feb 14, 2012. doi:  10.1007/s13181-012-0213-7 PMCID: PMC3550246 Toxicity of Weight Loss Agents
12. Astrup A1, Breum L, Toubro S, Hein P, Quaade F. Int J Obes Relat Metab Disord. 1992 Apr;16(4):269-77. “The effect and safety of an ephedrine/caffeine compound compared to ephedrine, caffeine and placebo in obese subjects on an energy restricted diet. A double blind trial.” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/1318281
13. Williams AD1, Cribb PJ, Cooke MB, Hayes A  J Strength Cond Res. 2008 Mar;22(2):464-70. doi: 10.1519/JSC.0b013e3181660320. The effect of ephedra and caffeine on maximal strength and power in resistance-trained athletes. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18550961
14. “Europejski raport narkotykowy” 2013
15. http://portalwiedzy.onet.pl/93221,,,,przesl_dwuklosowa,haslo.html
16. http://www.panacea.pl/articles.php?id=3406
17. “Use of a Prescribed Ephedrine/Caffeine Combination and the Risk of Serious Cardiovascular Events: A Registry-based Case-Crossover Study” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2565736/pdf/kwn191.pdf
18. Raport U.S. Department of Health and Human Services Agency for Healthcare Research and Quality na temat efedryny: https://archive.ahrq.gov/downloads/pub/evidence/pdf/ephedra/ephedra.pdf
19. http://oia.nq.pl/storage/farmacja_2014_02.pdf