Metamfetamina, „meth”, „speed”, „ice”

(S)-N, α -dimethylbenzeneethanamine hydrochloride

Dostępność: dobra
Podrabiana: często
Dla kobiet: tak
Dla początkujących: nie dotyczy
Dawkowanie:  w medycynie 5-20 mg dziennie [14]
Skutki uboczne: ciężkie lub zagrażające życiu
Zastosowanie:  nałogi, redukcja
Okres półtrwania:  biologiczny 4-5 h, inne źródła podają 10 h [16]
Typowa długość cyklu: stosowana doraźnie lub przez uzależnionych
Aromatyzacja: nie
Sposób podawania: iniekcje, poprzez drogi oddechowe (palenie, wciąganie), tabletki, proszek, podawana także podjęzykowo
Dawka śmiertelna: zależna od wykształconej tolerancji oraz warunków otoczenia. 80% szczurów padło w ciągu 6 godzin, przy dawce 9 mg/kg masy ciała w temperaturze 29 st. C. Przy niższej temperaturze szczury tolerują nawet 6-krotnie większe dawki narkotyku [15]!

Analog metamfetaminy w „suplementach diety”

Metamfetamina – jest bardzo silnie uzależniającym i szybko wyniszczającym całe ciało narkotykiem. Była stosowana do terapii ADHD i leczenia otyłości, niestety niesie za sobą zbyt ciężkie skutki uboczne [14]. Co najciekawsze, najbliższa strukturalnie metamfetaminie substancja czyli N,α-DEPEA była składnikiem suplementów diety pochodzących z firm Gaspari Nutrition („DETONATE”) czy Driven Sports („CRAZE”). Skandal wybuchł, gdy kilku sportowców nie przeszło testów antydopingowych z powodu wykrycia u nich w moczu analogu metamfetaminy. Twierdzili, iż stosowali tylko suplementy przedtreningowe. Metamfetaminy nie wolno stosować w żadnym czasie, jest sklasyfikowana na liście WADA w kategorii S6 – stymulanty (podobnie jak amfetamina i podobne do niej związki) [22]. Jeśli chodzi o izomery danych substancji, zakazane są wszystkie ich rodzaje.

Mało tego WADA pozostawia sobie furtkę, określając w regulacjach:

• Po pierwsze zwrot „including, but not limited to” – czyli substancje wyszczególnione na liście, ale … nie tylko,
• Po drugie:  WADA zakazuje stosowania jakiejkolwiek substancji, która co prawda nie jest ujęta na liście antydopingowej, ale która nie została dopuszczona do terapeutycznego użycia u ludzi (w tym leki w fazie testów, wycofane z obrotu, wytwarzane na zamówienie – designer drugs, substancje używane w weterynarii itd.) [22].

Producenci „CRAZE” i „DETONATE” tłumaczyli się, iż substancja pochodzi ze storczyka (dendrobium). N,N-DEPEA jest izomerem analogu amfetaminy czyli N,α-diethylphenylethylamine (N,α-DEPEA) [21]. Naukowcy (Pieter A. Cohen i wsp.) zakupili trzy opakowania „CRAZE” pochodzące z trzech różnych sklepów – dwóch w USA, jednego w Europie.  W każdym z opakowań „CRAZE” potwierdzili metodą UHPLC obecność N,α-DEPEA, a nie była ona wyszczególniona na opakowaniu. Za to wcale nie znaleźli w składzie wyszczególnionego na opakowaniu „CRAZE” związku: N,N-DEPEA. Mało tego, identyczne potwierdzenie dali koreańscy naukowcy [23]. Wbrew opowieściom Richa Gaspari oraz przedstawicieli firmy Driven Sports – N,α-DEPEA nigdy nie była składnikiem żadnej rośliny (w tym storczyka). Ilości, które znaleziono w produkcie „CRAZE” (>20 mg) świadczą, iż nie jest to zanieczyszczenie, ale celowy narkotyczny dodatek. Jakby tego było mało, wcale nie jest dopuszczony do obrotu i stosowania u ludzi, należy do klasy środków projektowanych na zamówienie (designer drug).

Metamfetamina i jej popularność w USA

Wg studium dotyczącego używania narkotyków i zdrowia, w USA przynajmniej raz w życiu po „meth” sięgnęło 12 mln osób [16]. Dla porównania po sterydy anaboliczno-androgenne sięgnęło 1-3% ludności Stanów Zjednoczonych. Ludność USA w 2014 wynosiła 318,9 mln, a więc ponad 3,1 mln do nawet ponad 9,5 mln osób stosowało SAA. Wg kolejnych badań SAA przyjmowało w okresie całego życia przynajmniej raz 3-4 miliony osób w USA. Wg kolejnych danych (opartych na metaanalizie 187 badań) na świecie 3,3% ludzi stosuje SAA [17-19]. Kiedyś nadużywanie metamfetaminy dotyczyło zachodnich części USA, obecnie narkotyk rozpowszechnił się na część centralną i wschodnią. W szczególności odnotowano wzrost produkcji w nielegalnych wytwórniach w Illinois, Michigan, Ohio, Pensylwanii [16].

Amfetamina i metamfetamina – historia

Amfetamina – pierwszy raz synteza związku pochodnej amfetaminy nastąpiła w roku 1887 [4]. Siarczan amfetaminy – synteza w roku 1927. Wprowadzono ją do obrotu w 1932 roku (patent). Smith, Kline & French wprowadziło w latach 30’ XX wieku do obrotu benzedrynę w postaci inhalatora w postaci 325 mg roztworu amfetaminy z dodatkami. Siarczan amfetaminy z reguły ma postać nieregularnych, rzadziej igłowatych lub płytkowych, bardzo drobnych kryształów o niskiej dwójłomności, o niewielkim kącie osi optycznych. Kryształy czystej amfetaminy tworzą często nieregularne agregaty [2]. Pierwszy raz amfetamina opisana została w 1929 roku (beta-phenyl-isopropylamine). Pierwszy raz o możliwości stosowania amfetaminy w ADHD doniósł Bradley w 1937 roku [5]. Szukano jej zastosowania w leczeniu astmy i narkolepsji.

Z kolei metamfetamina pierwszy raz powstała pod koniec XIX wieku dzięki pracy Nagayoshi Nagai. W czasie II wojny metamfetamina była powszechnie stosowana do zmniejszania odczucia zmęczenia przez żołnierzy na froncie oraz przez cywilów w fabrykach popierających wysiłek wojenny. Metamfetamina była dostępna bez recepty pod nazwami sedrin i philopon. Pierwsza epidemia nadużywania metamfetaminy wybuchła w Japonii w latach 1945-1957. Wkrótce ponad 500 tysięcy osób masowo stosowało „meth”, w tym 5% populacji między 16 a 25 rokiem życia. W 1950 wprowadzono ostre przepisy mające zahamować epidemię. Druga fala narkomanii wybuchła w latach 70 XX wieku – studenci, panie domu, pracownicy biurowi itd. Do chwili obecnej nadużywanie metamfetaminy jest niezwykle poważnym problemem w Japonii, jest w ścisłej dziesiątce nadużywanych narkotyków. W USA pierwsze laboratorium produkujące metamfetaminę prawdopodobnie powstało w 1960 w Kalifornii, dystrybucją zajmowały się gangi motocyklowe.

Amfetamina i metamfetamina były stosowane w programie dopingowym w NRD (znanym jako 14.25), od połowy lat 60 do końca lat 80 XX wieku, metamfetamina występowała pod nazwą  Pervitin [9].

Narkotyki w USA – plaga i jej konsekwencje vs metamfetamina

Narkotyki w USA i innych krajach stanowią plagę, z którą nie wiadomo jak walczyć. Drakońska kampania antyalkoholowa w latach 1920-1933 w USA przyniosła znakomite rezultaty – powstały gigantyczne mafie, kwitła nielegalna sprzedaż alkoholu. W latach 1999-2014 liczba śmierci w USA z powodu przedawkowania narkotyków ponad dwukrotnie wzrosła (z 6,1 przypadków na 100 000 osób, do 14,7 przypadków na 100 000 osób). Jeśli myślisz, że narkotyki to tylko nielegalne środki rozprowadzane przez handlarzy narkotyków to mam złe wieści. W USA niezmiernie popularne są wszelkie maści leki przeciwbólowe. W 2012 roku wypisano w USA 259 milionów recept na opioidowe leki przeciwbólowe. Są to niezwykle niebezpieczne środki, do których zaliczamy np. morfinę, kodeinę, heroinę, dihydrokodeinę, hydromorfon, oksykodon, hydrokodon, peptydynę, tramadol (cytowane za E. Mutschler „Farmakologia i toksykologia”, WYDANIE III). Tych środków wystarczyłoby na każdego Amerykanina! Skutki? Prawie 2 miliony Amerykanów są uzależnione i/lub nadużywało opioidów w roku 2013, z tego ponad 16 000 osób zmarło! Od 1999 roku ilość sprzedawanych opioidów na receptę wzrosła o trzysta procent [11]! A ty nadal sądzisz, że SAA czy inne narkotyki są mordercze?

W 2010 roku w USA:

1. Oksykodon (opioidowy lek przeciwbólowy) zabił 5.256 osób – co stanowiło 13,7%
2. Metadon (opioidowy lek przeciwbólowy) zabił 4.408 osób – co stanowiło 11,5%
3. Kokaina zabiła 4.312 osób – co stanowiło 11,2%
4. Alprazolam (triazolowa pochodna benzodiazepin; lek uspokajający) – zabił 3.677 osób –– co stanowiło 9,6%
5. Heroina – zabiła 3.020 osób, 7,9%
6. Morfina (opioidowy lek przeciwbólowy) – zabiła 2.941 osób, 7,7%
7. Hydrokodon (opioidowy lek przeciwbólowy) –zabił 2.844 osoby, 7,4%
8. Fentanyl (syntetyczny lek przeciwbólowy z grupy opioidów) – zabił 1.645 osób, 4,3%
9. Diazepam (lek przeciwlękowy, pochodna benzodiazepiny) – zabił 1.448 osób
10. Metamfetamina – zabiła 1.388 osób, 3,6%

Dane cytowane za: Warner M. i wsp. „Drugs Most Frequently Involved in Drug Overdose Deaths: United States, 2010-2014”  [12].

Powyższe statystyki są wstrząsające – umarło ponad 38 tysięcy osób, z czego „typowe narkotyki” (heroina, morfina, kokaina, metamfetamina) zabiły mniej niż 1/3 całości. Reszta to zwykłe, powszechnie wypisywane leki, uspokajające, przeciwbólowe, przeciwlękowe – nadużywane przez zwykłych ludzi. Ba, i nikt nie postrzega tego zjawiska jako narkomanii! Taką cenę płacą Amerykanie za masowe nadużywanie środków przeciwbólowych. Co prawda brakuje tu skali odniesienia do np. NLPZ, ale wiemy, iż „w USA badania populacyjne uzyskane dzięki systemowi ARAMIS oceniły, że około 100 000 hospitalizacji i 16 500 zgonów rocznie wynika z powodu groźnych powikłań po NLPZ” [13].

Metamfetamina zamyka stawkę.

Dla porównania w 2014 roku z powodu nadużywania leków umarło w USA 47.055 osób (wzrost o ponad 22% w stosunku do 2010 roku):

1. Heroina – zabiła 10.863 osób,
2. Kokaina- 5.856 osób,
3. Oksykodon (opioidowy lek przeciwbólowy) zabił 5.417 osób
4. Alprazolam (triazolowa pochodna benzodiazepin; lek uspokajający) – zabił 4.217 osób,
5. Fentanyl (syntetyczny lek przeciwbólowy z grupy opioidów) – zabił 4.200 osób
6. Morfina (opioidowy lek przeciwbólowy) – zabiła 4.022 osoby,
7. Metamfetamina – zabiła 3.728 osób,
8. Metadon (opioidowy lek przeciwbólowy) zabił 3.495 osób,
9. Hydrokodon (opioidowe lek przeciwbólowy) –zabił 3.274 osoby,
10. Diazepam (lek przeciwlękowy, pochodna benzodiazepiny) – zabił 1.729 osób.

W 2014 roku statystyki śmierci są gorsze dla typowych narkotyków, ale … nadal w pierwszej dziesiątce są tylko 4 typowe narkotyki, reszta to nadużywane przez społeczeństwo leki.

Należy zaznaczyć, iż statystyki byłyby jeszcze bardziej korzystne dla narkotyków (jeżeli w ogóle można tak powiedzieć), ponieważ 25% użytkowników metamfetaminy stosowało inne środki, 18% od dwóch do czterech innych środków, a 1% – pięć lub więcej innych środków. Przy nadużywaniu wielu narkotyków jednocześnie ryzyko rośnie niepomiernie. Z drugiej strony wśród stosujących tradycyjne leki – również zdarza się przypadek nadużywania wielu środków równocześnie.

Rozpatrując kwestię szczegółowo:

• Osoby, które zmarły z powodu fentanylu – stosowały także heroinę (w 22,7% przypadków, zaś w 14,6% przypadków kokainę),
• Osoby, które zmarły z powodu heroiny – stosowały także kokainę (w 20% przypadków oraz w 8,7% przypadków fentanyl),
• Osoby, które zmarły z powodu kokainy – stosowały także heroinę (w 37,2% przypadków, zaś w 10,4% przypadków fentanyl),
• Osoby, które zmarły z powodu metamfetaminy – stosowały także heroinę (w 19,7% przypadków, zaś w 8% przypadków morfinę),
• Osoby, które zmarły z powodu hydrokodonu – stosowały także alprazolam (25,5% przypadków oraz oksykodon w 15,8% przypadków),
• Osoby, które zmarły z powodu metadonu – stosowały także alprazolam (18,1% przypadków oraz oksykodon w 10% przypadków),
• Osoby, które zmarły z powodu morfiny – stosowały także oksykodon (14,2% przypadków oraz heroinę w 12,8% przypadków).

Metamfetamina i jej czystość

Amfetamina i metamfetamina otrzymywane w nielegalnych laboratoriach są racematami. Czystość syntetycznej metamfetaminy może wynosić 90-99%, najczęściej jednak bywa ona zafałszowana glukozą, laktozą, sacharozą, mannitolem, siarczanem magnezu, glutaminianem sodu, fenazonem, antypiryną lub prokainą i taki zafałszowany produkt zawiera zwykle tylko 40% (lub nawet mniej) czynnej substancji [4]. Bardzo często amfetamina jest fałszowana glukozą bezwodną, monohydratem glukozy, popularny jest monohydrat laktozy. Forma bezwodna jest spotykana wyjątkowo rzadko. Sporadycznie w działkach występuje sacharoza, a ostatnio pojawił się również mannitol. Nadzwyczaj często dodaje się monohydratu kreatyny. Niekiedy w działkach z kreatyną spotyka się cukry, np. uwodnioną glukozę oraz węglany, jak kwaśny węglan sodu [2]. Kreatyna monohydrat idealnie się do tego nadaje, gdyż ma podobny wygląd do amfetaminy.

Mechanizm działania metamfetaminy oraz siła działania

Działa poprzez silny wyrzut dopaminy, noradrenaliny oraz słaby (lub średni) serotoniny – zależy od odmiany metamfetaminy [8]. Kilkukrotne iniekcje są w stanie zwiększyć ilość serotoniny w hipokampie o 250%, z kolei w jądrze półleżącym nawet o 900% w porównaniu do grupy kontrolnej [16]. Co ma niestety drastyczny wpływ na braki serotoniny w mózgu. Dodatkowo metamfetamina hamuje wychwyt neuroprzekaźników. Przedawkowanie powoduje zatrzymanie akcji serca lub paraliż mięśni oddechowych.  Nie należy stawiać metamfetaminy w jednym rzędzie z efedryną czy fenterminą, gdyż te ostatnie mają minimalny wpływ na wyrzut i wychwyt zwrotny dopaminy. Również pod względem wyrzutu norepinefryny i jej wychwytu zwrotnego  metamfetamina wielokroć przewyższa efedrynę czy fenterminę. Palenie i iniekcje metamfetaminy wywołują natychmiastowy „odlot” i zmianę nastroju. Wciąganie jej nosem powoduje słabsze i wolniejsze efekty (odczuwalne po 3-5 minutach), podobnie jak podawanie doustne (efekty po 15-20 minutach). Okres półtrwania wynosi ~ 10 h u ludzi (90 minut dla kokainy). Często narkomani podają metamfetaminę przez 1-3 dni – w ciągach narkotycznych. Ponieważ ma ona długi okres półtrwania, w organizmie pojawiają się coraz większe dawki narkotyku.

WYRZUT NORADRENALINY:
amfetamina > metamfetamina > fentermina > efedryna

WYCHWYT ZWROTNY NORADRENALINY:
amfetamina > metamfetamina > efedryna > fentermina

WYRZUT SEROTONINY (5-HT):
metamfetamina (racemiczna) > amfetamina > fentermina > metamfetamina (lewoskrętna) > efedryna

WYCHWYT ZWROTNY SEROTONINY (5-HT):
metamfetamina (racemiczna) > amfetamina > fentermina > metamfetamina (lewoskrętna) > efedryna

WYRZUT DOPAMINY:
metamfetamina (racemiczna) > amfetamina > fentermina > metamfetamina (lewoskrętna)  > efedryna

WYCHWYT DOPAMINY:
amfetamina > metamfetamina (racemiczna) > fentermina > efedryna > metamfetamina (lewoskrętna)

Amfetamina ze wszystkich substancji ujętych w badaniu Richard b. Rothmana [8] powodowała najsilniejszy wyrzut noradrenaliny oraz największy wyrzut dopaminy (na równi z metamfetaminą). Z kolei wyrzut serotoniny kształtował się następująco:  fenfluramina  > MDMA > amfetamina > metamfetamina > fentermina > efedryna.

Dla przykładu (mniejsza wartość IC50 = silniejsze działanie na norepinefrynę):

• efedryna osiągnęła wskaźnik:  72,4 nmol/l pod względem wyrzutu noradrenaliny,
• fentermina osiągnęła wskaźnik: 39,4 nmol/l pod względem wyrzutu noradrenaliny,
• metamfetamina osiągnęła wskaźnik:  od 12,3 do 27,5 nmol/l (w zależności od odmiany), pod względem wyrzutu noradrenaliny,
• amfetamina osiągnęła wskaźnik:  7,07 nmol/l pod względem wyrzutu noradrenaliny (mieszanka).

Jak widać, amfetamina jest najsilniejsza w tym zestawieniu, na drugim miejscu metamfetamina – i tu zamykamy twarde, wyniszczające narkotyki  – tymczasem „niegroźna” fentermina jest niewiele słabsza, przewyższa pod tym względem efedrynę (którą z hukiem wyrzucono z suplementów diety).

Dla przykładu (mniejsza wartość IC50 = silniejsze działanie na dopaminę):

• efedryna osiągnęła wskaźnik:  1.350 nmol/l  pod względem wyrzutu dopaminy (była najsłabsza w tym zestawieniu),
• fentermina osiągnęła wskaźnik: 262 nmol/l (była znacznie silniejsza od efedryny pod tym względem),
• metamfetamina osiągnęła wskaźnik:  (prawoskrętna) 24,5 nmol/l oraz 416 nmol/l (lewoskrętna),
• amfetamina osiągnęła wskaźnik:  24,8 nmol/l (mieszanka).

Co ciekawe, dawki wywołujące efekty jak 30-40 mg  amfetaminy to:

• 14-15 mg metamfetaminy (a więc jest dwukrotnie silniejsza),
• 30 mg fenterminy (a więc niewiele jej ustępuje),
• 35-75 mg efedryny,
• 120 mg MDMA.

Metamfetamina i zachowania seksualne

Metamfetamina zmienia kompletnie odczucia w trakcie seksu. Kobiety po metamfetaminie mają problem z osiągnięciem satysfakcji seksualnej [20]. Niektórzy użytkownicy po metamfetaminie mogli uprawiać seks przez wiele godzin, ale inni opisywali problemy z osiągnięciem satysfakcji seksualnej. Wielu po metamfetaminie chciało uprawiać seks za wszelką cenę, co może być prostą drogą do problemów z prawem. Wielu użytkowników metamfetaminy uprawiało seks w opuszczonych budynkach, w samochodzie, w parku, na szczycie budynku itd. Niektórzy odczuwali tak wielkie pożądanie, iż masturbowali się 7 razy dziennie. Niektórzy po metamfetaminie stawali się agresywni i zmuszali swoje partnerki do seksu – bijąc je, inny mężczyzna stał się brutalny, ciągnął żonę za włosy i zmuszał do seksu (w tym analnego) [20]. U innych pojawiały się ciągotki homoseksualne, być może metamfetamina znosi normy moralne i zahamowania.

Po paru miesiącach metamfetamina wypala ciało i umysł narkomana – prowadząc do dysfunkcji erekcji. Większość nie jest w stanie osiągnąć erekcji bez np. podawania viagry lub innych substancji z grupy inhibitorów PDE-5.

Amfetamina w wojsku

W czasie drugiej wojny amfetamina była dostępna dla żołnierzy amerykańskich, szczególnie lotników, w postaci 5 mg tabletek, także w pakietach ratunkowych. Brytyjczycy również stosowali amfetaminę w czasie wojny, zaś Niemcy i Japończycy metamfetaminę. Miało to swoje skutki, w jednej z ankiet piloci odpowiedzieli, iż stosowali amfetaminę wtedy, gdy mieli na to ochotę. Ocenia się, iż w czasie II wojny światowej Brytyjczycy i Amerykanie dostarczyli pododdziałom 150 mln tabletek amfetaminy [5].

Obecnie amfetamina także jest stosowana w armii brytyjskiej. Jeśli przyjmiemy, iż siły lądowe armii brytyjskiej  liczyły na moment badania z 2014 roku – 102 260 żołnierzy (+24 410 rezerwistów), a z wiarygodnej próbki 3,1% wojska – aż 4,2% stosowało testosteron, w samych wojskach lądowych armii brytyjskiej mamy blisko cztery tysiące trzystu użytkowników testosteronu oraz ponad dwa tysiące biorących hormon wzrostu!  

W badaniu Anny Casey i wsp. z 2014 roku dotyczącym armii brytyjskiej (wojsk lądowych) [7] wzięło udział 3 168 żołnierzy, czyli 3,1% całej armii lądowej (regularnej, nie rezerw) w tym: 3 054 mężczyzn oraz 114 kobiet. Zbadano stosowanie suplementów, narkotyków oraz środków dopingujących.

Wykazano, iż [7]:

• 50 (4,2%)  z obecnych użytkowników stosowało testosteron,
• 24 (2%) – stosowało hormon wzrostu (GH),
• 13 (1,1%) żołnierzy przyznało się do stosowania różnych sterydów anabolicznych,
• w tym samym badaniu aż 9 żołnierzy stosowało kokainę (0,8%),
• 19 (1,6%) – amfetaminę i podobnie działające do niej substancje.

Jak przyznają sami badacze, brytyjscy żołnierze w Iraku stosowali trzykrotnie więcej sterydów anaboliczno-androgennych niż w powyższym studium.

Typowe skutki uboczne stosowania metamfetaminy

• silne uzależnienie fizyczne i psychiczne,
• teratogenna, nie wolno stosować w ciąży,
• zatrucie,
• impotencja, zaburzenia libido,
• śmierć z przedawkowania – długi okres półtrwania, szybka adaptacja do narkotyku,
• suchość w ustach,
• uszkodzenia mózgu, degeneracja neuronów, uszkodzenia synaptyczne,
• zespół odstawienia,
• zahamowanie wzrostu nastolatków [14],
• zapaść sercowo-naczyniowa, zatrzymanie akcji serca, powikłania prowadzące do śmierci,
• zaburzenia widzenia,
• upośledzenie funkcji poznawczych,
• nadciśnienie tętnicze,
• tachykardia,chwilowo zwiększony poziom energii,
• chwilowo dobre samopoczucie, euforia,
• zmiany nastroju,
• bóle głowy,
• paranoja,
• stany psychotyczne,
• bezsenność,
• jadłowstręt,
• ból w klatce piersiowej,
• skurcz naczyń, udar mózgu,
• niepokój, pobudzenie, drgawki, hipertermia,
• rozszerzenie źrenic, pocenie się, nudności, drżenie, tachypnoe [6].

Administrator serwisu uznaje zjawisko dopingu i stosowania niedozwolonych substancji w sporcie, a także wbrew zaleceniom medycznym, za skrajnie naganne, nieuczciwe i niemoralne. Jakiekolwiek  informacje zawarte w artykułach dotyczących dopingu i farmakologii nie mogą być traktowane ani służyć jako instruktaż. Treść artykułów przedstawia jedynie zebrane informacje dotyczące powyższego tematu. Stosowanie dopingu niesie za sobą ryzyko utraty zdrowia oraz w wielu przypadkach nawet utraty życia.

Referencje:

1. Nicolas Rasmussen, PhD, MPhil, MPH  “America’s First Amphetamine Epidemic 1929–1971, A Quantitative and Qualitative Retrospective With Implications for the Present” http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2377281/
2. „Oznaczanie śladów krystalicznych zabezpieczanych w nielegalnych laboratoriach oraz składu jakościowego próbek amfetaminy metodą XRD” PROBLEMY KRYMINALISTYKI 252/06
3. „Analiza chemiczna w kryminalistyce fizykochemiczne metody badań w kryminalistyce”
4. Bogdan Szukalski Zakład Biochemii Instytutu Psychiatrii i Neurologii  „Amfetamina, metamfetamina i ich psychoaktywne analogi strukturalne”
5. David J Heal,1 Sharon L Smith,1 Jane Gosden,1 and David J Nutt2 „Amphetamine, past and present – a pharmacological and clinical perspective” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3666194/
6. H. Kostek, J. Sawiniec, M. Tchórz, A. Kujawa, H. Lewandowska-Stanek  “Jaka jest największa tolerowana dawka amfetaminy u osób uzależnionych? – opis przypadku zatrucia 10 g narkotyku.”
7. Anna Casey, 1 ,* Jason Hughes, 2 ,† Rachel M. Izard, 3 and Julie P. Greeves 3 “Supplement use by UK-based British Army soldiers in training”
8. RICHARD B. ROTHMAN  “Amphetamine-Type Central Nervous System Stimulants Release Norepinephrine More Potently Than They Release Dopamine and Serotonin” http://www.maps.org/images/pdf/2001_rothman_1.pdf
9. Werner W. Franke1* and Brigitte Berendonk2 “Hormonal doping and androgenization of athletes: a secret program of the German Democratic Republic government
10. http://www.narkomania.org.pl/informacje-o-narkotykach/amfetamina/
11. https://www.cdc.gov/drugoverdose/prescribing/guideline.html
12. Warner M   “Drugs Most Frequently Involved in Drug Overdose Deaths: United States, 2010-2014”.  Natl Vital Stat Rep. 2016 Dec;65(10):1-15. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/27996932
13. Małgorzata Wisłowska. “Przewlekłe stosowanie NLPZ – zagrożenia, potencjalne powikłania” http://www.czytelniamedyczna.pl/504,przewlekle-stosowanie-nlpz-zagrozenia-potencjalne-powiklania.html
14. https://www.drugs.com/pro/methamphetamine.html
15. Eugene A. Kiyatkin  “Acute Methamphetamine Intoxication: Brain Hyperthermia, Blood-Brain Barrier and Brain Edema” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3145326/
16. Steven B. Karch “Drug abuse handbook” II edycja,  CRC PRESS
17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4462045/
18. Kashkin K.B., Kleber H.D. Hooked on hormones? An anabolic steroid addiction hypothesis. JAMA. 1989;262(22):3166–3170. doi: 10.1001/jama.1989.03430220089036.
19. Tokish J.M., Kocher M.S., Hawkins R.J. Ergogenic aids: a review of basic science, performance, side effects, and status in sports. Am. J. Sports Med. 2004;32(6):1543–1553. doi: 10.1177/0363546504268041.
20. Behrouz Dolatshahi  “A Qualitative Study of the Relationship Between Methamphetamine Abuse and Sexual Dysfunction in Male Substance Abusers” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5086781/
21. Drug Test Anal. 2014 Jul-Aug;6(7-8):805-7. doi: 10.1002/dta.1578. Epub 2013 Oct 14. A methamphetamine analog (N,α-diethyl-phenylethylamine) identified in a mainstream dietary supplement.
22. http://list.wada-ama.org/list/s6-stimulants/#methylenedioxymethamphetamine
23. http://link.springer.com/article/10.1007/s11419-013-0205-6